Armoede

Inhoud

Nooit één oorzaak
Armoede is uitsluiting
Samen tegen armoede
Extra leesmateriaal

“Armoede is in Vlaanderen meer aanwezig dan de meesten denken. Het loert om ieders hoek.”

“Bijna 1 op 3 van de Antwerpse kinderen groeit op in een kansarm gezin.”

1. Armoede heeft nooit één oorzaak

“Het is een korte weg om in de armoede te geraken. Maar een lange weg om eruit te geraken.”

Mensen die in armoede leven, worden geconfronteerd met de complexiteit die armoede met zich meebrengt. Maar hoe komen mensen in armoede terecht? Of hoe komt het dat mensen moeilijk uit die situatie geraken? Dit is een complex gegeven. Als je zoekt naar oorzaken van armoede , moet je armoede vanuit verschillende perspectieven bekijken. Mensen leven in armoede, omdat heel veel dingen tegelijk die armoede mogelijk of soms zelfs onvermijdelijk maken. Recht-Op ziet oorzaken en veranderingskansen op 3 niveaus.

Lees verder...

Een eerste niveau gaat over de samenleving. Regels en wetten zijn ingewikkeld, vaak op maat van de gemiddelde burgers en gaan voorbij aan de problemen van mensen die in armoede leven. In het sociale en het culturele leven wordt weinig ruimte voor hen gemaakt. De huurprijzen swingen de pan uit en daardoor kunnen mensen met de laagste inkomens zich amper een dak boven het hoofd veroorloven. Toch zou de samenleving er voor kunnen kiezen om deze vrije woningmarkt deels aan banden te leggen met regels die meer rekening houden met mensen met een laag inkomen. Armoede is een structureel probleem: de organisatie van de samenleving zelf zorgt ervoor dat mensen in armoede terecht komen of dat ze niet uit de armoede geraken.

Naast de samenleving hebben organisaties in de diensten- en hulpverleningssector een aandeel. De toegankelijkheid speelt een belangrijke rol. Mensen die in armoede leven, ervaren een hoge drempel om naar een organisatie toe te stappen: ze voelen er zich niet welkom, ze verstaan er de moeilijke taal niet, ze vinden er niet de hulp die afgestemd is op hun noden. Men botst op de regels en procedures van deze organisaties: er zijn lange wachtlijsten, zware administratieve aanmeldingsprocedures, enz. Deze organisaties en de mensen die er werken, houden - vaak onbewust - te weinig rekening met wat mensen in armoede nodig hebben: hulp en antwoorden op hun maat, oplossingen waar ze zelf mee voor kiezen.

Tenslotte zien we dat maatschappelijk kwetsbare mensen het minst gewapend zijn tegen tekorten van de samenleving en de diensten. Ze bedenken vaak creatieve oplossingen vanuit hun eigen manier van in het leven staan. Soms werken die oplossingen, maar ze worden niet altijd door de samenleving of betrokken organisaties geapprecieerd, omdat ze afwijken van de gangbare regels. Soms draaien die oplossingen zelfs uit op verdere problemen en verscherping van de armoede. Recht-Op vindt dat mensen in armoede met het bedenken van oplossingen hun deel van de verantwoordelijkheid omtrent hun armoedesituatie willen opnemen: ze proberen vooruit te geraken of het hoofd boven water te houden. Elke keuze is een blijk van inzet én veerkracht.

2. Armoede is uitsluiting op verschillende levensdomeinen en dit heeft zware gevolgen

Armoede is een kluwen, een opeenstapeling van problemen op verschillende levensdomeinen. De samenleving slaagt er niet in om de rechten van iedereen te waarborgen. En net zij, die geconfronteerd worden met dit kluwen, dragen hiervan vaak de grootste gevolgen.

Mensen kunnen hun rechten niet waarmaken door een te laag inkomen, ellenlange wachtlijsten, te moeilijke procedures, doordat ze niet weten dat de rechten bestaan of niemand het hen eerder zei, ... Dit leidt er toe dat veel van de maatregelen die armoede bestrijden niet terecht komen bij de groep die dit het meest nodig heeft (Matheuseffect). Integendeel, de groep met de grootste noden, heeft de grootste moeilijkheden om zijn rechten te bekomen. Bovendien kampen deze mensen met meerdere problemen tegelijk en zitten ze als het ware gevangen in een web waarbij problemen nieuwe problemen uitlokken. Mensen geraken gevangen in een vicieuze cirkel en krijgen het steeds moeilijker om hier op eigen kracht uit te geraken. Het risico dat armoede op de volgende generatie wordt overgedragen wordt dan steeds groter.

Waarom kunnen mensen in armoede of bestaansonzekerheid hun rechten niet realiseren? Non-take -up of de niet-toegang tot rechten en het niet-gebruik van rechten is een fenomeen dat wijder verspreid is dan wordt aangenomen. Dit fenomeen treft in het bijzonder de meest kwetsbare mensen. De redenen hiervoor zijn divers, de oplossingspistes evenzeer. Het Steunpunt tot bestrijding van Armoede, Bestaansonzekerheid en Sociale uitsluiting en CERA hebben een video uitgewerkt om in debat te kunnen gaan rond het thema van non-take-up van rechten. Een didactische handleiding, opgemaakt door CERA, kan helpen om deze debatten en uitwisselingen vorm te geven.

Jarenlange uitsluiting en armoede hebben bovendien een zware impact op mensen: het zelfbeeld en zelfvertrouwen zijn laag, het vertrouwen in diensten, organisaties en de samenleving is geschonden.

“Maar het gaat ook over onze binnenkant, over wie we zijn en hoe we ons voelen. We dragen die problemen soms al generaties mee. De meeste van ons hebben veel meegemaakt. Ons verdriet en de pijn, ons gevoel bepaalt een groot stuk van ons leven. Een aantal dingen die verwacht worden in de maatschappij hebben wij nooit geleerd of gekend. Velen van ons zitten met minderwaardigheidscomplexen. Ons ‘ik’ of ons zelfvertrouwen is vaak heel klein. We zitten dikwijls met het gevoel alles verkeerd te doen en niet begrepen te worden. We zijn bang en beschaamd en durven niet.”

“Bij ons komt dikwijls alles samen en de problemen versterken elkaar. Het kan gaan over alles. Het zijn dingen die de buitenwereld ook duidelijk kan zien: een armtierig huis, geen modieuze kleren, geen diploma, geen vast werk.”

“Sommigen gaan zichzelf afschermen en isoleren. Maar eigenlijk willen we er toch bij horen. We vechten en blijven vechten. Sommigen lopen verloren in het gevecht en kunnen niet meer. Sommigen zijn gekraakt door wat er allemaal gebeurd is. We moeten voort, voor onszelf en ons gezin maar we kunnen dat niet alleen.”

Film Impact

Armoede heeft vele zichtbare en onzichtbare effecten. In IMPACT vertellen deelnemers van Recht-Op hoe armoede en uitsluiting hun leven en welzijn beheersen. Impact is het eindwerk van Charlotte Van den Bogaert en Tom Tertooy, afgestudeerd in 2019 aan Narafi (LUCA School of Arts).

Film van Charlotte Van den Bogaert en Tom Tertooy in samenwerking met Recht-Op vzw (2019)

3. Samen tegen armoede

Armoedebestrijding moet zich richten op duurzame veranderingen in de samenleving. Dit vereist dialoog met alle betrokkenen om de wezenlijke problemen bloot te leggen en veranderingen die echt tot oplossingen leiden te bereiken. Mensen in armoede zijn hierbij noodzakelijke partners. Deze website zet in op een goede basishouding. Een goede basishouding gaat arm in arm met een beleid dat kiest om de grondrechten van iedereen te waarborgen.

Lees verder...

Armoede wordt door de huidige structuren in stand gehouden of gecreëerd. Beleid en diensten staan ver af van de dagelijkse realiteit van wie in armoede moet leven. Wetten en reglementeringen houden rekening met wie voldoet aan de heersende norm. Diensten kampen met besparingen en zijn gericht op efficiëntie. Het aanbod is steeds meer gespecialiseerd : men werkt vanuit één deeldomein en dan vaak ook nog voor een specifieke doelgroep. Dit leidt tot verkokering van de dienstverlening en een aanbod dat fel versnipperd is. Er zijn ingewikkelde aanmeldingsprocedures en wachtlijsten. Mensen vinden hun weg niet en trekken zich terug. Hulpverleners gaan gebukt onder registratie en administratie Ze hebben hun handen vol met wie wel de weg vindt naar hun bureau.

Hulpverleners worden net als mensen in armoede geconfronteerd met de structuren die maken dat een grote groep mensen tussen de mazen van het net valt:

Je begeleidt een gezin dat dakloos is, maar botst op de wooncrisis.
Je verwijst gezinnen door naar de voedselbedeling omdat het leefloon onder de armoedegrens ligt.
Je start een activeringstraject met een jongere zonder diploma, maar er zijn amper kansen op de arbeidsmarkt voor deze groep.
Je ondervindt dat psychische hulp nodig is, maar krijgt de persoon nergens aangemeld omwille van de verschillende wachtlijsten.

Het beleid heeft een cruciale rol te spelen om armoede aan te pakken. Wetten en reglementeringen die armoede en uitsluiting genereren, moeten worden aangepakt. Organisaties moeten zo ingericht zijn dat ieder er terecht kan en geholpen wordt. Er moet vermeden worden dat enkel wie zijn rechten kent die ook kan bekomen. Bovenal moeten er keuzes gemaakt worden en die keuzes worden nu nog steeds gemaakt door mensen die zelf niet met armoede worden geconfronteerd. In een samenleving die ieder recht geeft op een menswaardig leven, moet ook iedereen gehoord worden.

Een belangrijke hefboom om oog te hebben voor de rechten van kwetsbare mensen is participatie. Als we een samenleving willen, die afgestemd is op de noden van mensen in armoede, is het noodzakelijk dat zij deze ook mee vorm geven. Een beleid moet inzetten op participatie van alle bevolkingsgroepen en organisaties stimuleren om inspraak te geven aan mensen in armoede. Organisaties moeten gebruikersparticipatie hoog in het vaandel voeren en daarbij niet enkel rekenen op de stem van de sterksten.

Armoedebestrijding kan pas effectief zijn als mensen die in armoede leven mee kunnen aangeven waar en waarom het misloopt. Zij zijn ook de aangewezen personen om in dialoog met professionelen, organisaties en beleid te zoeken naar mogelijke sporen die tot oplossingen kunnen leiden. In ‘verenigingen waar armen het woord nemen’ nemen mensen die in armoede leven deze uitdaging op.

Verenigingen waar armen het woord nemen, worden in het armoededecreet erkend door de Vlaamse gemeenschap. Concreet hebben ze als hoofdopdracht om vanuit de ervaringen van mensen in armoede het beleid, het middenveld en de maatschappij te sensibiliseren rond armoede en te veranderen in functie van armoedebestrijding.

Armoede bestrijden doe je dus door rekening te houden met zowel macro- meso- en microniveau en door hiervoor ook voortdurend een draagvlak te creëren.